Κρατήρας μετεωρίτη (;) στο Πελινναίον

Πρόσφατα (Σεπτέμβριος 2016) πρόσθεσα στον Καστρολόγο την Αρχαία Πέλιννα ή Πελινναίον. Πρόκειται για αρχαία πόλη βόρεια από το χωριό Πετροπόρος Tρικάλων που εξακολοθούσε να υπάρχει  και κατά το Μεσαίωνα με την ονομασία Γαρδίκι ή Παλιογαρδίκι.

Τμήμα τείχους από την Αρχαία Πέλιννα

Στην αρχαία Πέλιννα γίνονται ανασκαφές που έχουν φέρει στο φως πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα και aναμένεται να δώσoυν περισσότερα. Παρόλο που είναι μια άγνωστη στο ευρύ κοινό πόλη, έχει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς ήταν κέντρο τελέσεως ορφικών και βακχικών μυστηρίων.

Σκοπός αυτής της ανάρτησης είναι να προταθεί μια εξήγηση για την καταστροφή της μεσαιωνικής πόλης που έπαψε να υπάρχει μετά τον 12ο αιώνα.

Δίπλα στην αρχαία ακρόπολη (που ήταν οχύρωση και της μεσαιωνικής πόλης) υπάρχει μια μεγάλη δολίνη (γεωλογικό κοίλωμα-βύθισμα) με μέγιστο πλάτος 280 μέτρα και βάθος περί τα 100 μέτρα.

Η δολίνη στο λόφο της Πέλιννας

Η τοπική ονομασία για το βύθισμα είναι «Ζούρπαπας» (τρελός παπάς) ή «Βούντσμα».

Αν ο θρύλος για τη δημιουργία του Ζούρπαπα έχει έστω και ψήγματα αληθείας (βλ. παρακάτω), τότε η πολίχνη καταστράφηκε εξαιτίας της εκδήλωσης αυτού του γεωλογικού φαινομένου και τα κατάλοιπά της βρίσκονται στον πυθμένα του βυθίσματος.

O Θρύλος του Ζούρπαπα
Ένας από τους επικρατέστερους θρύλους για τη δημιουργία της δολίνης, από όπου πήρε και την ονομασία «Ζούρπαπας», έχει ως εξής:

Στην πλατεία κάποτε γινόταν ένας γάμος. Ένας παπάς πάντρευε τη μια του κόρη, την ομορφότερη. Όμως όταν την είδε να χορεύει, του άρεσε τόσο πολύ που άρχισε να κάνει ανήθικες σκέψεις. Προφανώς πιωμένος την πλησίασε, την άρπαξε και τη φίλησε.
Εκείνη τη στιγμή άνοιξε η γη και κυριολεκτικά κατάπιε την πόλη. Μόνο η εκκλησία έμεινε άθικτη στην άκρη της θεόρατης τρύπας.

Η εκδοχή του Καστρολόγου
Μέσα στο βύθισμα του Ζούρπαπα δεν διακρίνονται ερείπια. Αν υπήρχαν, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο θρύλος με τον αιμομίκτη παπά έχει κάποια βάση.

Αυτό που διακρίνουμε όμως στο κέντρο του πυθμένα του βυθίσματος (βλ. φωτογραφία) είναι μια ολοστρόγγυλη τρύπα-κρατήρας διαμέτρου 60 μέτρων περίπου, που το χειμώνα μετατρέπεται σε μικρή λίμνη.

Η μορφή αυτού του κρατήρα δείχνει σαφώς ότι προέρχεται από πτώση μετεωρίτη!

Το γεγονός ότι η τρύπα κρατάει νερό (προφανώς βρόχινο) ενισχύει αυτήν την εκδοχή. Το έδαφος του λόφου είναι ασβεστολιθικό και ερημοποιημένο και, κανονικά, δεν κρατάει καθόλου νερό πράγμα που εξηγεί και την απουσία βλάστησης στην περιοχή. Η παραμονή του νερού μέσα στον κρατήρα οφείλεται στα αδιάβροχα πετρώματα γύρω από την τρύπα που δημιουργήθηκαν μετά από κάποια βίαιη εκρηξιγενή δραστηριότητα (σε τέτοιες περιπτώσεις, για να το πούμε απλά, τα πετρώματα λιώνουν και κλείνουν οι πόροι τους) .

Τέτοιες λιμνούλες στη Γεωλογία ονομάζονται maar και προέρχονται είτε από πτώση μετεωρίτη είτε από ηφαιστειακή δραστηριότητα. Υπάρχουν πολλές τέτοιες σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα οι μόνες γνωστές (ως τώρα) περιπτώσεις είναι οι δύο δίδυμες λίμνες Ζερέλια νότια του Αλμυρού, διαμέτρου 150 και 250 μέτρων, που είναι εξακριβωμένο ότι προέρχονται από πτώση μετεωρίτη.

Αυτή είναι μια προσωπική άποψη για τη δημιουργία του Ζούρπαπα, που βασίζεται αποκλειστικά σε φωτογραφίες από το διαδίκτυο. Θεωρώ όμως ότι συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες να είναι σωστή.

Η θεωρία περί πτώσεως μετεωρίτη μπορεί να επαληθευτεί μόνο με επιστημονική έρευνα, η οποία ίσως προσδιορίσει και αν αυτό συνέβη πράγματι κατά το μεσαίωνα (καταστρέφοντας τη Βυζαντινή πόλη) ή πολλές χιλιάδες χρόνια πριν.

Τα Ζερέλια στον Αλμυρό από Google Maps

Οι δίδυμες εκκλησίες στο Χαρτζάνι

Τα «Χαρτζάνι» είναι ένας μισοερειπωμένος μεσαιωνικός πύργος στην ομώνυμη πεδινή περιοχή βόρεια από την Κάρυστο. 
Είναι ο μοναδικός μεμονωμένος πύργος της Εύβοιας που είναι βυζαντινός και όχι φράγκικος ή ενετικός.

Περισσότερα για τον πύργο στη σχετική σελίδα του Καστρολόγου.

Βρίσκεται δίπλα σε δύο εξωκλήσια που κατά κάποιο τρόπο είναι δίδυμα όντας κολλητά μεταξύ τους (μεσοτοιχία!).

Θα ήθελα να προτείνω μια υπόθεση για τη παρουσία τους: Η πιο πιθανή εξήγηση για την ασυνήθιστη αυτή κατασκευή είναι ότι  πρόκειται για κατάλοιπο της ενετοκρατίας στο οποίο έχουν γίνει εργασίες ανακαίνισης. Οι Ενετοί φεουδάρχες στη νησιώτικη Ελλάδα, μερικές φορές, μεριμνούσαν για την κατασκευή διπλών ναών (με δίδυμα κολλητά κτίρια ή ενός ναού με διπλό κλίτος) ο ένας από τους οποίος ήταν ορθόδοξος και ο άλλος καθολικός. 

Μάλλον πρόκειται για τέτοια περίπτωση. Σήμερα βέβαια και και οι δύο ναοί θα λειτουργούν σαν ορθόδοξοι, υποθέτω.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο ναός στον πύργο του Μπελόνια στη Νάξο. Πιθανόν να υπάρχουν και άλλα αλλά εγώ ξέρω μόνο αυτά δίπλα σε πύργους.

Στο Χαρτζάνι, ο καθολικός ναός πρέπει να ήταν ο βόρειος (ο αριστερόςστη φωτογραφία). 
Το περίεργο είναι ότι στο υπέρθυρο διακρίνεται ο σταυρός του τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου (σταυρός της Μάλτας) για την παρουσία του οποίου δεν υπάρχει προφανής εξήγηση δεδομένου ότι οι Ιωαννίτες ιππότες, εξ όσων γνωρίζουμε, δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ στην Εύβοια.

Δεν νομίζω ότι οι Φράγκοι γενικά χρησιμοποιύσαν τέτοιους σταυρούς. Ήταν χαρακτηριστικό των Ιωαννιτών μόνο. Οπότε η εμφάνισή του σε εκκλησάκι πάνω από την Κάρυστο είναι ένα ενδιαφέρον αίνιγμα.