Δευτέρα 20 Απριλίου 2015

Είδη Ελληνικών Κάστρων: Αριθμοί & κάποιες αλλαγές

Στον Καστρολόγο τα κάστρα της Ελλάδας ταξινομούνται σε 17 τύπους.
Οι τύποι και ο αριθμός των κάστρων ανά τύπο:



Έχουν γίνει κάποιες αλλαγές στην ταξινόμηση κατά τύπο του Καστρολόγου.
Οφείλω να τις επισημάνω για τους συχνούς επισκέπτες του site:

  • Η κατηγορία «Ορεινό κάστρο» έγινε απλά «Κάστρο» και συμπεριλαμβάνει όλα τα Μεσαιωνικά κάστρα που είναι σε σχετικά καλή κατάσταση. Δεν περιλαμβάνει όμως κάστρα μετά το 1500.
  • Επανήλθε σαν κατηγορία το «Φρούριο» για οχυρά κτισμένα μεταξύ 1500 και 1750. Προηγουμένως πολλά από αυτά ήταν στα ορεινά κάστρα.
  • Καταργήθηκε η κατηγορία «Αστικό κάστρο» και επανήλθε η «Τειχισμένη Πόλη» για σύγχρονες πόλεις που περικλείονται από τείχη όπως η Ρόδος. Δεν πρέπει να συγχέεται αυτό το είδος  με την υπάρχουσα κατηγορία «Τείχη» που αφορά θραύσματα τειχών που δεν σχηματίζουν μια ενιαία, αξιόλογη οχύρωση.
  • Δημιουργήθηκε η κατηγορία «Αρχαίο κάστρο» για αυτά που δεν άλλαξε πολύ η οχύρωσή τους από την αρχαιότητα. (Κάνουμε χώρο και για την μελλοντική επέκταση του Καστρολόγου στην αρχαιότητα...)
  • Δημιουργήθηκαν οι νέες κατηγορίες «Κάστρα-καταφύγια» και «Οχυρωμένοι Ναοί» με περιεχόμενο που είναι προφανές από τον τίτλο τους.
  • Πριν από λίγο καιρό είχε δημιουργηθεί η κατηγορία «Βίγλα» που ως τότε ήταν υποσύνολο των Πύργων.
  • Πριν από λίγο καιρό είχε δημιουργηθεί η κατηγορία «χαλάσματα» που τώρα άλλαξε σε «Κατεστραμμένα» (που είναι κάπως πιο εύηχο αλλά πάλι δεν μ' αρέσει -δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι καλύτερο). Εδώ περιέχονται κάστρα που μπορεί να ανήκουν  σε οποιαδήποτε άλλη κατηγορία, αλλά από τα οποία δεν σώζεται σχεδόν τίποτα. (Οπότε τα βάζουμε σε ένα μέρος όλα μαζί σαν μπάζα!)


Οι κατηγορίες/είδη που καταργήθηκαν περιείχαν πολλά ετερόκλητα κάστρα χωρίς να έχουν κάποιο ιδιαίτερα ισχυρό κοινό χαρακτηριστικό και επιπλέον ήταν και λίγο αδόκιμες. Οι καινούριες που προστέθηκαν κρίθηκαν αναγκαίες γιατί τα κάστρα σε αυτές δεν ταίριαζαν πολύ καλά σε άλλες κατηγορίες. Π.χ. Το κάστρο του Ασωπού (κάστρο-καταφύγιο, τώρα) δεν πήγαινε να είναι στην ίδια κατηγορία με το Παλαμήδι (παλιά ήταν και τα δύο 'ορεινά κάστρα').
Πιστεύω ότι η νέα ταξινόμηση κατά τύπο έχει πιο ομοειδής ομάδες. Παρ'όλα αυτά, υπάρχουν ακόμα  κάστρα  που δεν ταιριάζουν καλά σε καμιά κατηγορία, π.χ. το Μεσολόγγι.

Αυτά για τους προσωπικούς ταξινομητικούς προβληματισμούς μου.

Να θυμίσω και την περιγραφή κάθε τύπου με περισσότερη λεπτομέρεια:

Τύποι (Είδη) Κάστρων

Τα Ελληνικά κάστρα ομαδοποιούνται στον Καστρολόγο σε διάφορους τύπους με συνεκτίμηση των εξής παραμέτρων: χρήση, μορφή, χρονική περίοδος, θέση, κατάσταση.
Υπάρχει αλληλοεπικάλυψη των τύπων σε κάποιο βαθμό, αλλά η ταξινόμηση που ακολουθεί έχει κάποια λογική και μπορεί να είναι χρήσιμη.
Η κατάταξη κατά είδος κάστρου:
  • Κάστρο

    vatika Τυπικά κάστρα συνήθως σε ύψωμα με στρατηγική σημασία, με κύριο σκοπό την άμυνα της περιοχής ή πάνω από πόλεις («ακρόπολη»). Μερικές φορές περιλάμβανε μικρό οικισμό ή χρησίμευε και σαν κατοικία του τοπικού άρχοντα.
    Αν και όρος «κάστρο» είναι γενικός, στην ταξινόμηση του Καστρολόγου περιορίζεται σε αυτά που έχουν κτιστεί το Μεσαίωνα (400 μ.Χ. με 1500) και που είναι σε τέτοια κατάσταση, ώστε να είναι ευδιάκριτα από απόσταση (δηλ. αν δεν φαίνεται ότι είναι κάστρο, δεν το κατατάσσουμε στα κάστρα).
    Τα περισσότερα κάστρα στην Ελλάδα ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
  • Φρούριο

    nova fortezza Μεταμεσαιωνικά μεγάλα οχυρά που χρησίμευαν κυρίως σαν στρατιωτικές βάσεις χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα για φιλοξενία κατοίκων ή την προστασία τους.
    Ο όρος «φρούριο» είναι επίσης γενικός, αλλά στον Καστρολόγο χρησιμοποιείται για μεγάλα οχυρά που κατασκευάστηκαν την περίοδο 1500 με 1750 περίπου και που είχαν οχύρωση για να αντέχει τα πλήγματα πυροβόλων όπλων. Παραδείγματα: Παλαμήδι , Νέο Φρούριο Κέρκυρας
  • Αρχαία Κάστρα

    aigosthena Κάστρα που χρησιμοποιήθηκαν και το Μεσαίωνα, αλλά το πιο χαρακτηριστικό και ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας τους είναι ότι υπήρξαν αρχαίες πόλεις και ακροπόλεις.
    Κατά κανόνα, η κατασκευή μεγάλου μέρους των οχυρώσεών τους είχε ολοκληρωθεί ήδη από την αρχαιότητα. Παραδείγματα: Κάστρο Αιγοσθένων , Κάστρο Παραβόλας.
  • Μικρό Οχυρό

    agia roumeli Οχυρά και μικρά φρούρια χτισμένα τον 18ο και, κυρίως, τον 19ο αιώνα που φιλοξενούσαν μικρή στρατιωτική φρουρά. Προορίζονταν μόνο για στρατιωτική χρήση και κυρίως για φυλάκια. Επίσης, η οχύρωσή τους ήταν προσαρμοσμένη στη χρήση και την αντιμετώπιση πυροβόλων όπλων.
    Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι διάφοροι τούρκικοι Κουλέδες στην Κρήτη ή τα οχυρά της ελληνοτουρκικής μεθορίου στη Θεσσαλία.
  • Επάκτιο Φρούριο

    lefkas Κάστρα σε παραθαλάσσια τοποθεσία με κύριο σκοπό τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας στην περιοχή και την προστασία ακτών ή λιμανιών. Θα μπορούσαν να ανήκουν και σε κάποιον από τους προηγούμενους τύπους, αλλά αυτή η κατηγορία είναι ειδικά για τα κάστρα που πρωταρχικός τους ρόλος είναι ο έλεγχος της θάλασσας.
    Παραδείγματα: το Φρούριο Φιρκά , το Κάστρο του Παντοκράτορα .
    Ο όρος είναι ταυτόσημος με το «Επιθαλάσσιο Φρούριο» και παραπλήσιος με το «Λιμενόκαστρο».
  • Καστροπολιτεία

    monemvasia Περιτειχισμένη μεσαιωνική πολιτεία που είναι είτε σε ερειπιώδη κατάσταση (π.χ. Μυστράς ) είτε διατηρεί και στο εσωτερικό τη μεσαιωνική της μορφή χωρίς πολλές σύγχρονες κατασκευές (π.χ. Μονεμβασιά ).
    Σε κάποιες καστροπολιτείες υπάρχει και ακρόπολη στο πιο ψηλό σημείο.
    Σημειωτέον ότι ο τύπος αυτός συγγενεύει με τους τύπους «Κάστρο» και «Οχυρωμένος Οικισμός» με τους οποίους τα όρια δεν είναι ίσως πολύ καθαρά, δεδομένου ότι όλα τα κάστρα είχαν στοιχειώδη οικισμό και όλοι οι οικισμοί είχαν στοιχειώδη οχύρωση. Στις «Καστροπολιτείες» όμως κατατάσσονται όσοι οικισμοί είχαν ισχυρό (και φημισμένο) κάστρο και σχετικά μεγάλη έκταση.
  • Οχυρωμένος Οικισμός

    mylopotamos Μεσαιωνικοί οικισμοί με όχι ιδιαίτερα ισχυρή οχύρωση ή μικρά κάστρα με μεγαλύτερη έμφαση στον οικιστικό χαρακτήρα. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί μεσαιωνικοί οικισμοί, αλλά εδώ περιλαμβάνονται μόνο αυτοί στους οποίους διασώζεται κάτι από τις αμυντικές κατασκευές.
    Κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι η οχύρωσή τους (ή ό,τι απομένει από αυτήν) δεν θυμίζει πολύ πραγματικό κάστρο.
    Παραδείγματα: Κάστρο Οσδίνας, Κάστρο Μυλοποτάμου .
  • Τειχισμένη Πόλη

    heraclion Τμήματα συγχρόνων πόλεων που περικλείονται, κατά ένα μέρος τουλάχιστον, από μεσαιωνικά τείχη.
    Παραδείγματα: Ηράκλειο, Μεσαιωνική πόλη Ρόδου, Κάστρα Θεσσαλονίκης.
  • Τείχη

    Komotini Ο όρος χρησιμοποιείται στο site για να κατηγοριοποιήσει σαν ένα ιδιαίτερο είδος κάστρου τα υπολείμματα από τα μεσαιωνικά τείχη μια πόλης (π.χ. τα τείχη της Κομοτηνής ) η εν γένει μιας οχύρωσης (π.χ. το τείχος των Εξαμιλίων ).
    H διαφορά από τον προηγούμενο τύπο είναι ότι εδώ πρόκειται απλά για θραύσματα τείχους που δεν συνθέτουν έναν ολοκληρωμένο φρουριακό χαρακτήρα.
  • Νησιώτικο Καστέλι

    astypalaiaΚάστρα σε νησιά του Αιγαίου που συγκεντρώνουν κάποια ιδιαίτερα κοινά χαρακτηριστικά: Έχουν δημιουργηθεί με πρωταρχικό σκοπό την προστασία του πληθυσμού από τους πειρατές, βρίσκονται σε δυσπρόσιτο σημείο στο εσωτερικό του νησιού και έχουν έντονα αιγαιοπελαγίτικο χρώμα. Κατά κανόνα απετέλεσαν τον πυρήνα μεταγενέστερου οικισμού (Χώρα).
    Επίσης, συχνά η διάταξη των σπιτιών γύρω από τον πυρήνα είναι τέτοια ώστε να σχηματίζεται εξωτερικό τείχος.
    Παραδείγματα: Κάστρο της Αμοργού , Κάστρο Αστυπάλαιας.
    Σημειωτέον ότι και άλλα κάστρα σε άλλα μέρη αποκαλούνται «καστέλια» (π.χ. Φραγκοκάστελλο) χωρίς να ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία κάστρων.
  • Καστρομοναστήρια

    Vatopedi Στην κατηγορία αυτή υπάγονται μοναστήρια (ή εκκλησίες) με οχυρωματικό περίβολο και έντονο φρουριακό χαρακτήρα καθώς και αμυντικοί πύργοι μοναστηριών.
    Είναι ενδιαφέρον ότι ότι υπάρχουν πολλά ακόμα μοναστήρια με πύργους και επάλξεις, αλλά δεν συμπεριλαμβάνονται στον Καστρολόγο επειδή είναι σύγχρονες κατασκευές.
  • Οχυρωμένος ναός

    falandra Εκκλησίες που ενσωματώνουν φρουριακά χαρακτηριστικά ή που είχαν οχυρωματικό περίβολο.
    Παλιότερα ανήκαν στον προηγούμενο τύπο, αυτό όμως δεν ήταν πολύ σωστό. Μόνο 3 αυτού του τύπου καταγράφονται στον Καστρολόγο, αλλά η περίπτωση αυτή δεν είχε ερευνηθεί όσο θα έπρεπε μέχρι τώρα.
    Παράδειγμα: Κοσμοσώτειρα Φερρών.
  • Πύργος

    VasilikaΜεμονωμένη οχυρωματική κατασκευή με σχετικά μεγάλο ύψος, που είναι είτε κατάλοιπο μιας μεγαλύτερης αμυντικής κατασκευής (π.χ. Λευκός Πύργος) ή ήταν εξαρχής αυτοτελής κατασκευή που χρησιμοποιήθηκε σαν προμαχώνας, παρατηρητήριο, κατοικία, οχυρό κ.λπ.
  • Βίγλες

    Elinda Μικροί πύργοι που ήταν κατά κύριο λόγο παρατηρητήρια ή φρυκτωρίες ή απλές σκοπιές και φυλάκια. Η φρουρά τους ήταν το πολύ δύο άντρες.
    Οι βίγλες στο ιστολόγιο είναι όλες παράκτιες και ο βασικός τους ρόλος ήταν η έγκαιρη προειδοποίηση στις επιδρομές των πειρατών.
    Αρκετοί πύργοι στην ηπειρωτική Ελλάδα θα μπορούσαν επίσης να χαρακτηριστούν «βίγλες», αλλά το αποφεύγουμε επειδή ο ρόλος των πύργων στην ενδοχώρα δεν είναι πάντα σαφής και σπάνια ήταν μόνο βίγλες.
  • Πυργόσπιτο

    OuranoupoliΣχετικά μικρά κάστρα και πύργοι που χρησιμοποιήθηκαν πρωτίστως σαν κατοικίες τοπικών αρχόντων αλλά και σαν ιδιωτικά οχυρά.
    Το site δεν ασχολείται με πύργους των νεότερων χρόνων που ήταν βασικά κατοικίες, όπως οι πύργοι της Μάνης. Οι λίγοι πύργοι της Μάνης που συμπεριλαμβάνονται (από τους 800) είναι αυτοί που έχουν μια αξιομνημόνευτη πολεμική ιστορία ή ιδιαίτερα πυργόσχημα χαρακτηριστικά.
  • Κάστρο-Καταφύγιο

    zagoli Οχυρώσεις που δεν είχαν μόνιμη φρουρά, βρίσκονταν σε δύσβατα και απομακρυσμένα σημεία και χρησίμευαν κυρίως για την απόκρυψη και προστασία του πληθυσμού σε εχθρικές επιδρομές.
    Η κατασκευή τους, όπως είναι φυσικό, δεν ήταν ιδιαίτερα επιμελημένη και «εντός των τειχών» εντοπίζονται ελάχιστα έως καθόλου κτίσματα.
  • Κατεστραμμένο

    Τα κάστρα στην Ελλάδα, με πολύ λίγες εξαιρέσεις, είναι όλα ερειπωμένα. Αλλά στην ειδική αυτή κατηγορία υπάγονται εκείνα από τα οποία δεν σώζεται σχεδόν τίποτα εκτός από λιθοσωρούς (κοινώς, μπάζα) και κάποια δυσδιάκριτα ερείπια σε χαμηλό ύψος.
    Σε ορισμένες περιπτώσεις εδώ υπάγονται κάστρα για την κατάσταση των οποίων δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες στον Καστρολόγο (όπως το κάστρο της Ταρσού) και για τα οποία μπορεί να αποδειχθεί ότι δεν θα έπρεπε να ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία.
    Να επισημάνουμε ότι αν οι κατασκευές αυτές ήταν σε κάπως καλύτερη κατάσταση, θα έπρεπε να υπαχθούν σε έναν από τους υπόλοιπους τύπους.
Περισσότερα στη σελίδα του Καστρολόγου με τις ταξινομήσεις.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου